องค์ประกอบสำคัญของละครไทย

• ต้องมีเรื่อง ตัวละครจะเจรจาไปตามเนื้อเรื่องของบทละคร บุคลิกลักษณะของตัวละครได้ชัดเจน
• มีเนื้อหาสรุป หรือแนวคิดของเรื่อง เช่น บ่งบอกความรัก ความเสียสละ ความกล้าหาญ หรือมุ่งสอนคติธรรม เป็นต้น
• ต้องสร้างบุคลิกลักษณะของตัวละคร นิสัย บุคลิกลักษณะ กิริยาท่าทางของตัวละครต้องสอดรับกับเนื้อหาสรุป
• ต้องมีบรรยากาศ ละครต้องสร้างบรรยากาศให้กลมกลืนกับการแสดงของตัวละคร เช่น ฉาก แสง สี เสียง เป็นต้น

ละครรำ

ละครที่ใช้ศิลปะการร่ายรำดำเนินเรื่อง มี ๒ ประเภท คือ

• ละครรำแบบดั้งเดิม
• ละครที่ปรับปรุงขึ้นใหม่

ละครรำแบบดั้งเดิม

ละครชาตรี

• เป็นละครรำแบบแรกของละครไทย
• กำเนิดขึ้นในสมัยอยุธยา ได้รับอิทธิพลจากอินเดีย
• มีผู้แสดงหลัก ๓ ตัว คือตัวนายโรง (พระ) ตัวนาง และตัวตลก
• นิยมแสดงเรื่องพระสุธนและนางมโนห์รา จึงเรียกการแสดงละครประเภทนี้ว่า โนราชาตรี เป็นที่นิยมแพร่หลายกันในภาคใต้

ละครนอก

• ใช้แสดงกันนอกเขตพระราชวัง
• เริ่มต้นมาจากการละเล่นพื้นเมือง ต่อมามีการจับเป็นเรื่องเป็นตอน เป็นละครที่ดัดแปลงมาจากละครโนราชาตรี
• ใช้ผู้แสดงเป็นชายล้วน

ละครใน

• เกิดขึ้นในสมัยอยุธยา แผ่นดินพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
• บทละครที่นิยมนำมาแสดงมีเพียง ๓ เรื่อง คือ อุณรุท อิเหนา และรามเกียรติ์
• สมัยรัชกาลที่ ๒ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์นับว่าเป็นยุคทองของการละครและวรรณคดี
• กรมขุนพิทักษ์มนตรี เป็นผู้สืบทอดการแสดงละครใน

โขน

• เป็นการแสดงที่คล้ายละคร แต่สวมศีรษะที่เรียกว่า หัวโขน
• โขนแต่เดิมมีเฉพาะโขนหลวงประจำราชสำนัก พระมหากษัตริย์ทรงถือว่าโขนเป็นราชูปโภคส่วนพระองค์ มีการฝึกหัดไว้แสดงเฉพาะงานพระราชพิธี
• การแสดงโขนนิยมเรื่อยมาตั้งแต่สมัยอยุธยา สมัยธนบุรี จนถึงสมัยรัตนโกสินทร์

ละครที่ปรับปรุงขึ้นใหม่

ละครดึกดำบรรพ์

• มีการแสดงเป็นฉากแบบตะวันตก
• ผู้แสดงร้องรำเอง ไม่มีลูกคู่
• ต้นเสียงร้องเหมือนละครใน ไม่มีการบรรยายกิริยาของตัวละคร

ละครพันทาง

• ปรับตามอย่างละครนอก แค่เพิ่มท่ารำที่มาจากกิริยาท่าทางของชาติต่างๆ
• เรื่องที่แสดงนำมาจากพงศาวดาร วรรณคดี เช่น สามก๊ก ราชาธิราช พระลอ เป็นต้น

ละครเสภา

• ดำเนินเรื่องด้วยการขับเสภา มีสำเนียงบอกภาษา เช่น เสภาลาว เสภามอญ เป็นต้น
• ใช้กรับขยับตามแบบแผน มีตัวละครรำประกอบบทเสภาและ บทร้อง
• นิยมนำมาแสดง คือ เรื่อง ขุนช้างขุนแผน และเรื่อง ไกรทอง

โขน

• เป็นการแสดงที่คล้ายละคร แต่สวมศีรษะที่เรียกว่า หัวโขน
• โขนแต่เดิมมีเฉพาะโขนหลวงประจำราชสำนัก พระมหากษัตริย์ทรงถือว่าโขนเป็นราชูปโภคส่วนพระองค์ มีการฝึกหัดไว้แสดงเฉพาะงานพระราชพิธี
• การแสดงโขนนิยมเรื่อยมาตั้งแต่สมัยอยุธยา สมัยธนบุรี จนถึงสมัยรัตนโกสินทร์

ละครที่ไม่ใช้ท่ารำ

ละครร้อง

• เป็นละครร้องล้วนๆ ดำเนินเรื่องด้วยการร้อง ไม่มีบทพูดแทรก ตัวละครขับร้องกลอนโต้ตอบกัน โดยใช้ท่าทีอย่างสามัญชน
• มีการเปลี่ยนฉากตามท้องเรื่อง ละครร้องสลับพูดมีการเพิ่มบทพูดสลับทบทวนบทร้อง
• ตัวละครเอกใช้ผู้หญิงแสดงทั้งหมด ผู้ชายเป็นเพียงตัวประกอบ

ละครพูด

• สมัยแรกๆ ใช้ผู้แสดงเป็นชายล้วนๆ จนเมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้มีการแสดงเรื่อง กลแตก จึงใช้ผู้แสดงเป็นชายจริงหญิงแท้
• การแสดงดำเนินเรื่องด้วยการพูด เรียกว่า ละครพูดล้วนๆ และถ้ามีร้องเพลงสลับเรียกว่า ละครพูดสลับลำ
• มีเพียงเรื่องเดียวที่บทเจรจามีลักษณะเป็นคำฉันท์ คือมัทนะพาธา หรือตำนานดอกกุหลาบ